GÜRKAN AKGÜNEŞ Manisa – İklim krizi, zeytini de vurdu. Türkiye’nin en önemli zeytin merkezlerinden Manisa Akhisar’da adeta ‘zeytin afeti’ yaşanıyor. Dallarda zeytin yerine sadece yapraklarıyla karşı karşıya kalan zeytin üreticileri, kara kara bu yıl ne yapacaklarını düşünüyor. İlçede geçen yıl 400 bin tona ulaşan rekoltenin, bu yıl en fazla 50 bin tonda kalacağı belirtiliyor. Kredi borçları ve tarla bakım giderleri nedeniyle endişeli olan zeytin üreticileri, “Akhisar böylesi bir tabloyla ilk kez karşılaştı. Normalde üç ay sürecek hasat sezonu bu yıl bir haftada bitecek. Gelecek sene de böyle olursa vay halimize” diyor. Zeytinciliğin yoğun olarak yapıldığı diğer bölgelerde de rekoltede ciddi kayıplar beklendiğini duyuran Akhisar Ziraat Odası Ahmet Akbuğa, “Bu yıl zeytinyağının litresi 250 liraya çıkarsa kimse şaşırmasın. Tarihte böyle bir durum görülmedi. Depolardaki zeytinler de günü kurtarmaya yetmez” diye konuşuyor.
Akhisar, zeytinin merkezlerinden biri. Özellikle sofralık yeşil zeytinin yüzde 70’i, Manisa’nın Akhisar ilçesinden ülkeye dağılıyor. Ovalar, dağlar, bahçeler hemen her yer, zeytin ağaçlarıyla kaplı. Mahallelerin çoğunda temel geçim kaynağı zeytin. Zeytinle çocuklarını evlendiren, zeytinle evlerini onaran, hayır yemekleri düzenleyen Akhisarlılar, bu yıl adeta ‘zeytin afeti’yle karşı karşıya. Tarlalarda her zamanki gibi nisanda çiçek açan zeytinler, bu yıl meyveye dönememiş. Kimi bu durumu; popülasyonu artan güveye bağlıyor, kimi de hava koşullarında yaşanan anormal değişimlere. Tabii her ikisi de, küresel iklim değişikliğinden kaynaklı.
SİGORTA KARŞILAMIYOR
Aslında bölgede zeytin, geçen yıl fazlasıyla yüz güldürmüş. Beklenenin çok üzerinde bir rekolteyle karşılaşmış çiftçiler. Bu yıl ise birçok ağaçta tek bir zeytin dahi yok. 20-30 yıllık ağaçlar adeta hasat sonrasını andırıyor. Kriz sonrası geçen yılki rekoltenin yüzde 10’u beklenen ilçede, yetkililerin bu afete el uzatması isteniyor. Medar Mahallesi’nde yüzlerce zeytin ağacı bulunan çiftçilerden Mehmet Hulusi Arabacı, Nisan ayındaki çiçeklenmeden sonra ağaçta tohurların oluştuğunu ve zeytin gözlerini gördüklerini ancak Mayıs ayındaki yağmurlar ve ardından gelen ani sıcak artışından sonra ağaçlarda meyvenin oluşmadığını anlattı. Geçen yıl 60 kilo zeytin topladığı ağaçta şu an tek bir zeytin bile bulamayan Arabacı, “Her üründe olduğu gibi zeytinde de var yılı, yok yılı yaşardık. Biz ağaçlarımıza çocuk gibi bakarak ‘yok yılı’nı ortadan kaldırmıştık. Ama böylesini ilk kez gördük. Zararımız büyük. Tarım sigortası da meyve tutumu gerçekleşmediği için zararı karşılamıyor” dedi. Dokuz dönüm zeytin bahçesi bulunan muhtar Sırrı Başlamış da, “Geçen yıl 15 ton zeytin aldım. Bu yıl 500 kilo bile çıkmaz. 30 bin liraya yakın, gübre, budama, mazot masrafım oldu. Nasıl çıkacak bu para? Gelecek yıl da böyle olursa ne yapacağız?” diye kara kara düşünüyor.
SULAR DA TÜKENMEK ÜZERE
Kadıdağ ve Gökçeahmet mahallelerinde de durum aynı. Çiftçiler yer altı kuyularından suladıkları zeytin ağaçlarının bakımını hâlâ bırakmamış. Ancak bir diğer önemli sorun, suyun da artık tükenme noktasına gelmiş olması. Sondaj derinlikleri 200 metrelerin altına inmiş. Derinlik arttıkça elektrik fatura bedelleri de artıyor. Onlarca dönüm arazide 2 bin 500 zeytin ağacı bulunan Mehmet Boyalı, “Geçen yıl 60 ton aldım, bu yıl en fazla 10 ton alabilirim. Krediyle birlikte 500 bin liraya yakın masrafım var. Birçok köylü sulama kaynaklı elektrik parasını nasıl ödeyeceğim diye düşünüyor. Sigorta yaptırdık ama o da işe yaramıyor. Ancak dolu vurursa geçiyor. Köylüler için destek sağlanır ya da kredi borçları ertelenirse, zeytinimize daha iyi bakarız” diyor.
‘KREDİ ÖDEMELERİ ERTELENSİN’
Akhisar Ziraat Odası Başkanı Ahmet Akbuğa ise “Olağanüstü bir durum yaşamaktayız” diyerek şöyle devam ediyor: “Eskiden az ve bol sezon birbirini dengelerdi. Ama bu yıl hiç zeytin yok. Tarihte ilk defa böyle bir durum yaşıyoruz. Üreticiyi çok ciddi sorunlar bekliyor. Yok olduğu halde üretici, budamayı, gübrelemeyi yaptı. İşçilik mazot ödedi. Masraflar arttı ama ağaçlar boş. Hem girdiler hem de tarım faizleri yükseldi. Ödemeler de yaklaşıyor. Hükümetin daha önce yaptığı gibi alan bazlı desteklemeler ya da tarım kredisi ödemelerinin bir yıl ertelenmesi gerekiyor. Bunlar yapılmazsa, çiftçiye icra da gelebilir. Tabii bu durum zeytin ve zeytinyağı fiyatına da yansıyacak. Şimdiden borsada fiyat artmaya başladı. Sosyal medyada kimse zeytinyağını satmasın deniliyor. Bu yıl zeytinyağının litresi 250 liraya çıkarsa kimse şaşımasın. Ama bu fiyat zeytinyağını halktan uzaklaştırır. İnsanlar nasıl alıp da sofralarına koyacak? Fiyat artınca tağşiş de artar. Depolardaki zeytinler de günü kurtarmaya yetmez.”
BÖYLESİ GÖRÜLMEDİ!
Gökçeahmet Mahallesi’nin muhtarı Muhammet
Mustafa Özdemir de tabloyu, “Ömrümde böyle bir şey görmedim” yakınmasıyla özetliyor. Gerçi onun bahsettiği süre 30 yıl. Çünkü Ege’nin en genç muhtarıymış. Geçen yıl yüz ton zeytin alan Özdemir, bu yılki sezonu ancak 2-3 ton zeytinle kapatacağını söylüyor: “Burada zeytin hasadı üç ay sürerdi ama bu yıl bir haftada herkesin zeytini bitecek. Bu kadar
az zeytin bu bölgede ilk kez görülmüş. Olağanüstü bir şey yaşıyoruz. Küçük ve orta ölçekli zeytinci için şartlar çok zor olacak bu yıl. Önümüzdeki sene böyle giderse daha da yandık. Tarlalara nasıl bakıp, kredileri nasıl ödeyeceğiz, bilemiyorum.”
‘ZEYTİN YOK’
Manisa İl Tarım Müdürlüğü yetkilileri “Manisa genelinde rekolte kaybı bekliyoruz. Nisan ayında -6’yı görmemiz ve kesintisiz bahar yağışları gibi iklim değişikliği kaynaklı etkenler verimi düşürdü bu yıl, ağaçlar sağlıklı ama zeytin yok” diyor. Bölgedeki zeytinyağı üreticileri İzmir ve Balıkesir’de de rekolte kaybı olduğunu belirtiyor.
REKOLTE TAHMİNİ EYLÜLDE
Ulusal Zeytin Konseyi Başkanı Mustafa Tan, net rekolte tahmininin eylülde yapılabileceğini belirterek, “Zeytinde var
ve yok yılları vardır. Geçen yıl Akhisar bölgesinde yaprak gibi zeytin vardı. Bu yıl bazı bölgelerde sıkıntılar yaşandığını biliyoruz. Ama İzmir’in bazı ilçelerinden, Ayvalık’tan Edremit’in dağlık kesimlerinden de iyi haberler alıyoruz. Geçen yıldan çok daha fazla ürün bekleniyor bazı yerlerde. 41 ilde zeytin var. Bölgesel değişimler yaşansa da bu yıl, stoğumuzla birlikte herhangi bir ürün sıkıntısı yaşamayız. İhracata yetecek ürünü de alırız. Ama gelecek yıl İspanya benzeri kuraklıkla karşılaşırsak durum değişebilir.”
TÜRKİYE ÜRETİMDE 1. TÜKETİMDE 11. SIRADA
Tarım ve Orman Bakanlığı Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü verilerine göre 2021’de dünyada 23 milyon 54 bin 310 ton zeytin üretildi. Türkiye “zeytin üretimi”nde yıllık 1 milyon 739 bin ton ile İspanya, İtalya’dan sonra üçüncü sırada yer alıyordu. 2022’de ise zeytin üretimi yıllık yaklaşık yüzde 71 artışla 2 milyon 976 bin 654 tona çıktı ve Türkiye pazar lideri oldu. Zeytinyağında da 2022’de yıllık yüzde 79 artış yakalayıp 421 bin 717 ton üretim ile tüm zamanların rekorunu kıran Türkiye zeytinyağı üretiminde İspanya’dan sonra dünya ikincisi konumuna yükseldi. Buna rağmen Tarım Bakanlığı verilerine göre; Türkiye “Dünya zeytinyağı tüketimi”nde yıllık kişi başı ortalama 1.4 kilo ile 11. sırada yer alıyor.
BAĞLARI DON TARLALARI SEL VURDU
Manisa’da nisan başında Balkanlar üzerinden gelen soğuk hava nedeniyle oluşan don asmaları vurdu. Mayıs sonu ve haziran ayı başında ise bağlar ve tarlaları sel aldı.
Bir yanıt bırakın